Πρόσβαση στα Πανεπιστήμια: Συστήματα εισαγωγής – Προτάσεις αποδοτικής λειτουργίας τους

Πρόσβαση στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση: Συστήματα εισαγωγής – Προτάσεις αποδοτικής λειτουργίας τους

του Εκπαιδευτικού Παντελή Γαλίτη για τα «Φοιτητικά Νέα»,

Ο ρόλος και η συμβολή της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην δημιουργία κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς είναι αναμφισβήτητος και αναγνωρισμένος από την επίσημη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την άλλη, οι φραγμοί προς αυτήν είναι υπαρκτοί για μαθητές προερχόμενους από οικογένειες χαμηλού και μεσαίου εκπαιδευτικού επιπέδου, ενώ και η ολοκλήρωση των τριτοβάθμιων σπουδών για σημαντικό ποσοστό των μαθητών που προέρχονται από τις οικογένειες αυτές είναι επίσης γεγονός.

Μεταπτυχιακές Υποτροφίες 2024-2025 ύψους 20.000 χιλιάδων ευρώ / Έναρξη Αιτήσεων

Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Κάνε την αίτησή σου τώρα! ΑΙΤΗΣΕΙΣ 2024-2025

Διεκδίκησε Ηγετικό ρόλο στον Τομέα της Υγείας: Το Μεταπτυχιακό που σου δίνει τα εφόδια με 75% εξ αποστάσεως εκπαίδευση / ΑΙΤΗΣΕΙΣ

Κεντρικό στοιχείο της κοινωνικής διάστασης της διαδικασίας της Μπολόνια είναι η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς και ότι το κοινωνικό υπόβαθρο των μαθητών δεν θα πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στην κινητικότητα αυτή.

«Η τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και δημοκρατικών προκλήσεων της Ευρώπης. Αυτό σημαίνει ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν πρέπει να εφαρμόζει αποκλεισμούς και ότι τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πρέπει να συνδέονται στενά με την τοπική τους κοινότητα» (Ευρωπαϊκή Ένωση).

Η ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελεί επίσης σημαντικό πυλώνα της διαδικασίας της Μπολόνια, όπως επιβεβαιώθηκε εκ νέου το 2018 στο Ανακοινωθέν του Παρισιού.

Η διεύρυνση της συμμετοχής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στο πλαίσιο της ισότητας και της ανάπτυξης, αλλά και η διασφάλιση της ολοκλήρωσης αυτού του επιπέδου σπουδών (στην κατεύθυνση της μείωσης των παραγόντων που καθίστανται εμπόδια στις απρόσκοπτες σπουδές) υιοθετήθηκε ως στρατηγική ανάπτυξης της κοινωνικής διάστασης και της δια βίου μάθησης στην Διάσκεψη για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στο Ερεβάν (14-15 Μαΐου 2015).

Το ερώτημα αν τα συστήματα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μειώνουν ή ενισχύουν τις κοινωνικές ανισότητες συνεχίζει να βρίσκεται στην επικαιρότητα.

Τα εκπαιδευτικά συστήματα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχουν το καθήκον της επιλογής των ατόμων που έχουν τις ικανότητες να παρακολουθήσουν και να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους αυτές. Τα συστήματα αυτά όμως έχουν και την αρνητική δυνατότητα να περιορίσουν τις ευκαιρίες πρόσβασης, συνέχισης και ολοκλήρωσης των τριτοβάθμιων σπουδών. Η επιτυχής λειτουργία τους κρίνεται από αυτό το αποτέλεσμα.

Η εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι αλληλεπίδραση των παρακάτω καίριων παραγόντων:

Των παραγόντων που οδηγούν στην επιλογή των μαθητών για τον τύπο σχολείου που θα ακολουθήσουν (ή, μήπως, του τρόπου που τα σχολεία επιλέγουν τους μαθητές τους;)
Των παραγόντων που οδηγούν τους μαθητές να επιλέξουν τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, καθώς και τα προγράμματα σπουδών που επιθυμούν να παρακολουθήσουν
Του τρόπου με τον οποίο επιλέγουν τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα τους μελλοντικούς φοιτητές.

Δύο είναι τα βασικά εκπαιδευτικά συστήματα πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση:

Τα εκπαιδευτικά συστήματα στα οποία δεν επιτρέπουν όλες οι διαδρομές από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση την είσοδο των ικανών μαθητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και στα οποία τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα δικά τους κριτήρια για να επιλέξουν τους φοιτητές που θα εισαχθούν σε αυτά Τα συστήματα αυτά χαρακτηρίζονται ως τα πλέον επιλεκτικά
Τα εκπαιδευτικά συστήματα στα οποία όλες οι διαδρομές από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση μπορούν να οδηγήσουν στην τριτοβάθμια, ενώ τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν μπορούν να επιλέξουν τους φοιτητές που θα εισαχθούν σε αυτά. Τα συστήματα αυτά χαρακτηρίζονται ως τα λιγότερο επιλεκτικά.

Περισσότερο αναλυτικά, τα βασικά συστήματα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διαμορφώνονται σε τέσσερις τύπους:

Τύπος 1 - Επιλογή από σχολεία (βλέπε: κυβερνήσεις): Στα συστήματα αυτά τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν συμμετέχουν στην επιλογή των υποψηφίων φοιτητών. Οι πρόσφατα αποφοιτήσαντες από αυτά τείνουν να έχουν χαμηλά ποσοστά ανεργίας, ενώ εμφανίζουν χαμηλότερους ρυθμούς αναντιστοιχίας των προσόντων των αποφοίτων με τα ζητούμενα από την αγορά εργασίας. Σε αυτά τα συστήματα η συμμετοχή των μαθητών από οικογένειες χαμηλού κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου εμφανίζεται με χαμηλά ποσοστά, σε σχέση με τα άλλα τρία συστήματα. Η αποτελεσματικότητα αυτών των συστημάτων αφορά κυρίως σε φοιτητές που εισέρχονται σε αυτά με «πλεονέκτημα» κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου.

Τύπος 2 - Επιλογή από ΑΕΙ: Στα συστήματα αυτά τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα μπορούν να επιλέγουν τους φοιτητές τους με επιπρόσθετα κριτήρια. Αυτά τα συστήματα τείνουν να έχουν ελαφρώς υψηλότερη από το μέσο όρο αποφοίτηση και είναι περισσότερο πιθανόν να υποδεχτούν μαθητές άνω των 30 ετών, οι οποίοι μπορεί να εισέλθουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση από εναλλακτικές διαδρομές.

Τύπος 3 - Ελάχιστη επιλογή από ΑΕΙ: Στα συστήματα αυτά τον κύριο λόγο στην εισαγωγή των φοιτητών έχουν τα σχολεία, ενώ η δυνατότητα επιλογής από τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι ελάχιστη. Χαρακτηρίζονται από καλή απόδοση όσον αφορά στην ισότητα ευκαιριών πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση για μαθητές από πιο μειονεκτικά περιβάλλοντα, βελτιωμένη εικόνα ισορροπίας των ποσοστών συμμετοχής ανά φύλο και κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο. Ωστόσο, τα συστήματα αυτά δεν εμφανίζουν ιδιαίτερα θετικά ποσοστά στην ολοκλήρωση των σπουδών των φοιτητών. Αυτά τα συστήματα εισαγωγής έχουν σχετικά μεγάλο εύρος επιλογής σε διάφορους τομείς σπουδών Στο σύστημα αυτό ανήκει και η Ελλάδα

Τύπος 4 - Διπλή επιλογή (από σχολεία και από ΑΕΙ): Αυτά τα συστήματα φαίνεται να είναι τα πιο αποτελεσματικά όσον αφορά στα ποσοστά ολοκλήρωσης. Αυτό το αποτέλεσμα φαίνεται ότι μπορεί να επιτυγχάνεται, εν μέρει, με τον περιορισμό εισαγωγής μαθητών προερχομένων από μειονεκτούντα κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα. Το σύστημα αυτό τη επιλογής από τα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα φαίνεται να συνδέεται με αυξημένο αριθμό εγγραφών, όχι όμως και ολοκλήρωσης των σπουδών σε αυτά.

Σίγουρα, κανένα από τα παραπάνω συστήματα δεν πρέπει να θεωρείται το ιδανικό. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, οι εθνικές ιδιαιτερότητες, οι πολιτικές επιλογές, οι τρόποι των διαδικασιών επιλογής και εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μπορούν να προσδιορίσουν το πλέον κατάλληλο για το κάθε κράτος και την κάθε κοινωνία εκπαιδευτικό σύστημα επιλογής στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (2017), οι χώρες χρησιμοποιούν διαφορετικούς μηχανισμούς για τη διανομή μαθητικών θέσεων στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στα δημόσια τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν συνήθως σημαντικό ρόλο. Σε 11 χώρες (από τις 38 της έρευνας που πραγματοποιήθηκε το 2017), εφαρμόζεται ένα σύστημα κεντρικής κατανομής, μέσω του οποίου η κυβέρνηση καθορίζει τις προτεραιότητες και κατανέμει τους φοιτητές στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία χρηματοδοτεί ανάλογα. Σε μια περαιτέρω ομάδα 13 χωρών, η κατανομή των θέσεων των φοιτητών είναι το αποτέλεσμα μιας συνδυασμένης διαδικασίας λήψης αποφάσεων μεταξύ της κυβέρνησης και των τριτοβάθμιων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (προσέγγιση μικτού μοντέλου). Τέσσερις χώρες χρησιμοποιούν μια διαφορετική προσέγγιση, η οποία προσδιορίζεται από την συμφωνία μεταξύ της κεντρικής κυβέρνησης και των τριτοβάθμιων θεσμικών οργάνων (για παράδειγμα, στη Φινλανδία και την Ιαπωνία).

Μόνο 7 χώρες χρησιμοποιούν ένα σύστημα που βασίζεται στη ζήτηση σπουδών, στο οποίο αποφασίζουν οι πάροχοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σχετικά με τους κλάδους, τα μαθήματα, τους τύπους των μαθητών, τις αμοιβές, τον αριθμό των διαθέσιμων θέσεων κ.λπ. και οι μαθητές παίρνουν την σχετική απόφαση.

Ας δούμε τις υφιστάμενες δυνατές διαδρομές για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση:

Εισαγωγή με τυπικό προσόν (με απολυτήριο λυκείου από τη γενική ή επαγγελματική εκπαίδευση, με άμεση πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση)
Εισαγωγή με απολυτήριο τίτλο ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που αποκτήθηκε αργότερα στη ζωή, είτε μέσω προγραμμάτων σύνδεσης με την τριτοβάθμια εκπαίδευση, με τα οποία μπορούν να αποκτηθούν τα τυπικά προσόντα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, είτε μέσω προπαρασκευαστικών προγραμμάτων που προσφέροντα στην ανώτερη δευτεροβάθμιας εκπαίδευση καθώς και άλλων προγραμμάτων που εφοδιάζουν τους μαθητές με προσόντα εναλλακτικών τρόπων εισαγωγής
Εισαγωγή χωρίς προσόντα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, δηλαδή χωρίς την απαίτηση πιστοποιητικού επιτυχούς ολοκλήρωσης της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή άλλο ισοδύναμο τίτλο, που δίνει την δυνατότητα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Πάντως, παρά την παρουσία ευέλικτων διαδρομών εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η συντριπτική πλειονότητα των μαθητών των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης εισέρχονται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με τον παραδοσιακό τρόπο: με απόκτηση των τυπικών προσόντων κατά την φοίτησή τους στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (απόκτηση απολυτηρίου).

Όπως είναι γνωστό, η κατοχή πιστοποιητικού επιτυχούς αποφοίτησης από την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν αποτελεί εγγύηση πρόσβασης στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα για τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, αφού, συνήθως, οι μαθητές ανταγωνίζονται για περιορισμένο αριθμό θέσεων σε αυτά, επιλεγόμενοι είτε βάσει του επιπέδου αξιολόγησής τους στις σπουδές τους στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ή με επιπλέον εξετάσεις εισαγωγής στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Τα παρακάτω θεωρούνται απαραίτητα για την αποτελεσματική λειτουργία ενός συστήματος εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση:

Ανάπτυξη ολοκληρωμένων προσεγγίσεων για πολιτικές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς, με μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις και σχέδιο δράσης για τις προτεραιότητες και τους στόχους
Απλοποίηση του τρόπου παρουσίασης των επιλογών για την εισαγωγή στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα
Βελτίωση του φάσματος των επιλογών που προσφέρονται στους φοιτητές.
Βελτίωση των διαθέσιμων πληροφοριών, συμβουλών και οδηγιών για τις σπουδές στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα
Σύνδεση της πολιτικής εισαγωγής με τη ζήτηση τόσο από τους φοιτητές όσο και από την αγορά εργασίας. Συντονισμός στο επίπεδο ζήτησης – προσφοράς εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού στην αγορά εργασίας. Η γνώση των αναγκών της αγοράς εργασίας θα συμβάλει στην ορθότερη λήψη αποφάσεων, τόσο από την πλευρά των ΑΕΙ στην οργάνωση κατάλληλων σπουδών, όσο και στην ορθότερη επιλογή σχολής από πλευράς μελλοντικών φοιτητών.
Ενίσχυση της μέριμνας για την άρση των κοινωνικών αποκλεισμών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και για την υποστήριξη των φοιτητών στην προσπάθεια ολοκλήρωσης των σπουδών τους.
Μέριμνα για την μείωση του κόστους για τους φοιτητές της «λανθασμένης» επιλογής σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με την δυνατότητα της μεταφοράς πιστωτικών μονάδων σε άλλες σχολές, μετά την παρακολούθηση ενός εξαμήνου ή ενός έτους στην σχολή πρώτης εισαγωγής και την ανάληψη προσπάθειας από την πλευρά του φοιτητή εισαγωγής σε σχολή πλησιέστερη στις προτιμήσεις του.
Λειτουργία προπαρασκευαστικών προγραμμάτων σπουδών κατά το πρώτο έτος φοίτησης στις σχολές υποδοχής, τα οποία θα συμβάλλουν στην ενίσχυση των απαραίτητων προσόντων επιτυχούς παρακολούθησης των σπουδών στην σχολή αυτή.
Ενίσχυση της οργάνωσης της λειτουργίας του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού ήδη από το Γυμνάσιο, αλλά και σε όλη την διάρκεια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ώστε να υπάρχει ενίσχυση της λήψης ορθής απόφασης συνέχισης των σπουδών στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Ενίσχυση της δυνατότητας των ΑΕΙ να επιλέγουν τους φοιτητές που θα συνεχίζουν τις σπουδές τους, στο πλαίσιο πάντα της δίκαιης, αντικειμενικής και ισότιμης επιλογής, της άρσης κάθε κοινωνικής ανισότητας που στέκεται εμπόδιο στην συνέχιση των σπουδών και της προσπάθειας να ενισχυθεί η δυνατότητα πρόσβασης για κάθε υποψήφιο.
Συνεχής εποικοδομητική συνεργασία μεταξύ των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, των σχολείων και των υπευθύνων χάραξης πολιτικής στο πλαίσιο της δίκαιης, αντικειμενικής και αποτελεσματικής για την ίδια την κοινωνία εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση
Παρακολούθηση των ροών εισόδου – συνέχισης – ολοκλήρωσης / διακοπής των σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και προσδιορισμός των αιτίων διακοπής ή καθυστέρησης των σπουδών, προκειμένου να ληφθούν τα απαραίτητα διορθωτικά μέτρα.
Στήριξη του ακαδημαϊκού και διοικητικού προσωπικού των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για τη βελτίωση της ποιότητας της μάθησης και της διδασκαλίας.
Ενθάρρυνση των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να δεσμεύονται υπέρ της κοινωνικής ένταξης, μέσω συστημάτων χρηματοδότησης.
Χρησιμοποίηση των εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο της διαδικασίας της Μπολόνια για τη διευκόλυνση της μετάβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Είναι ιδιαίτερα σημαντική η παρακολούθηση της ολοκλήρωσης / εγκατάλειψης των φοιτητικών σπουδών προκειμένου να προσδιοριστούν οι παράγοντες που οδηγούν στην εγκατάλειψη των σπουδών και να ληφθούν μέτρα στην κατεύθυνση της αποτελεσματικής αντιμετώπισής του προβλήματος. Δυστυχώς, η χώρα μας συγκαταλέγεται στις εννέα από τις 48 χώρες της ΕΗΕΑ (Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης) που δεν παρακολουθούνται συστηματικά τα ποσοστά ολοκλήρωσης ή εγκατάλειψης των τριτοβάθμιων σπουδών.

Σχετικές έρευνες δείχνουν ότι τα ποσοστά εγκατάλειψης των σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι υψηλότερα στο τέλος του πρώτου έτους σπουδών. Ως σημαντικότερη αιτία αναφέρονται: η διαφοροποίηση των προσδοκιών των φοιτητών από το αντικείμενο της σχολής εισαγωγής τους, καθώς και το αίσθημα αδυναμίας ανταπόκρισης στο επίπεδο σπουδών, καθώς και η συνακόλουθη αίσθηση αποτυχίας. Η εστίαση της προσοχής στις εμπειρίες και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων των νεοεισερχόμενων φοιτητών έχει ιδιαίτερη σημασία στην προσπάθεια να βοηθηθούν στην συνέχιση των σπουδών τους.

Τα πλέον εφαρμοζόμενα μέτρα που βοηθούν τους πρωτοετείς φοιτητές να προσαρμοστούν στις τριτοβάθμιες σπουδές τους είναι:

Τα προγράμματα υποστήριξης ή καθοδήγησης που προσφέρονται στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα από συμφοιτητές προχωρημένων σπουδών ή από το ακαδημαϊκό προσωπικό (προσφέρονται σε 30 εκπαιδευτικά συστήματα),
Τα εισαγωγικά ή προπαρασκευαστικά μαθήματα που συνήθως πραγματοποιούνται στην αρχή του ακαδημαϊκού έτους (εφαρμόζονται σε 29 εκπαιδευτικά συστήματα)
Υποστήριξη που παρέχεται στους φοιτητές για την απόκτηση μαθησιακών ή / και οργανωτικών δεξιοτήτων, μέσω συγκεκριμένων μαθημάτων σε ομαδικό ή ατομικό επίπεδο (εφαρμόζεται σε 24 εκπαιδευτικά συστήματα).

Η εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν είναι απλά η διαδικασία που ακολουθεί την ολοκλήρωση του ανώτερου κύκλου δευτεροβάθμιων σπουδών, αλλά μια διαδικασία που μπορεί να ξεκινήσει με την έναρξη των δευτεροβάθμιων σπουδών και, σε κάποιες περιπτώσεις, να σχετίζεται με την επιλογή της συνέχισης των σπουδών μετά την ολοκλήρωση του πρώτου έτους στα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά ιδρύματα, αφού το πρώτο έτος είναι καταλυτικό στην συνέχιση της εκπαιδευτικής διαδρομής σε αυτά. Η ενίσχυση όλων των εμπλεκόμενων στην διαδικασία αυτή εκπαιδευτικών δομών, των δομών λειτουργίας και των υποστηρικτών δομών θα συμβάλει στην καλύτερη λειτουργία της διαδικασίας μετάβασης από τον δευτεροβάθμιο στον τριτοβάθμιο κύκλο σπουδών και στην επιθυμητή αποτελεσματικότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Πηγές

European Commission/EACEA/Eurydice, 2018. The European Higher Education Area in 2018: Bologna Process Implementation Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union.

Orr, D. et al., 2017. Study on the impact of admission systems on higher education outcomes. Volume I: Comparative report. Luxembourg: Publications Office of the European Union

OECD (2017), Education at a Glance 2017: OECD Indicators, OECD Publishing, Paris.

http://dx.doi.org/10.1787/eag-2017-en