Το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας του ΙΤΕ στον πρώην Πρύτανη του ΕΜΠ Ανδρέα Μπουντουβή
Το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας του Ινστιτούτου Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), εις μνήμην των Βασίλη Ξανθόπουλου και Στέφανου Πνευματικού, απονεμήθηκε στον πρώην Πρύτανη του ΕΜΠ Ανδρέα Μπουντουβή, σε εκδήλωση η οποία πραγματοποιήθηκε χθες στην ιστορική αίθουσα της Παλαιάς Βουλής.
Το βραβείο στον καθηγητή Ανδρέα Μπουντουβή, Καθηγητή της Σχολής Χημικών Μηχανικών και πρώην Πρύτανη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου απένειμε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, αναγνωρίζοντας τη συνεισφορά του στην ακαδημαϊκή κοινότητα και την υψηλής ποιότητας διδασκαλία του.
Το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) θέσπισε αυτό το Βραβείο για να τιμήσει τη μνήμη των ερευνητών του και καθηγητών του Πανεπιστημίου Κρήτης, Βασίλη Ξανθόπουλου και Στέφανου Πνευματικού. Και οι δύο τους υπήρξαν λαμπροί επιστήμονες με διεθνή αναγνώριση, που χάθηκαν άδικα το 1990. Η επιλογή του βραβευόμενου γίνεται από επιτροπή διακεκριμένων ακαδημαϊκών δασκάλων, που αντιπροσωπεύουν όλες τις κύριες γνωστικές περιοχές της Επιστήμης. Ο κάθε βραβευόμενος, μετά την επιλογή του, γίνεται αυτόματα και μέλος της Επιτροπής.
Γράφουν οι παλαιοί και νεώτεροι φοιτητές του:
- «…Θυμόμαστε τον νεαρό διδάσκοντα Μπουντουβή να υποστηρίζει με παρρησία την άποψή του για την ανάγκη εισαγωγής/ενίσχυσης υπολογιστικών μεθόδων στις σπουδές του χημικού μηχανικού, ερχόμενος σε αντιπαράθεση με παγιωμένες διαδικασίες. Θα χαρακτηρίζαμε τον Καθηγητή επαναστατικό για τον τρόπο που μπήκε ως διδάσκων και πορεύτηκε όλα αυτά τα χρόνια στη Σχολή.»
- «…Έφτιαχνε το εργαστήριό του και διαμόρφωνε τα μαθήματά του με δικόν του τρόπο, χάραζε νέους δρόμους και μεθόδους διδασκαλίας...»
- «…Υπήρξε καταλυτικός από Λέκτορας έως Καθηγητής στην συστηματική διδασκαλία σύγχρονης υπολογιστικής ανάλυσης. Επέμεινε στην ανάπτυξη δικού μας πηγαίου κώδικα και …. λύναμε προβλήματα διαφορικών εξισώσεων, που μέχρι τότε μας φαίνονταν άλυτα, με την εμπειρία των αναλυτικών λύσεων των διδακτικών βιβλίων.»
Για το έργο και τη συνεισφορά του τιμώμενου στην εκπαιδευτική διαδικασία μίλησε ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ Γιώργος Γκαζέτας, με αναφορές τόσο στο επιστημονικό του έργο στην Ελλάδα και εξωτερικό όσο και στην επιδράστικότητά του και τους δρόμους, επιστημονικούς και επαγγελματικούς στους νέους φοιτητές. Αυτό όμως που προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση στο ακροατήριο ήταν οι 29 επιστολές φοιτητών του που πρότειναν τη βράβευσή του.
- «… Η διδασκαλία του μού πυροδότησε το πάθος για αναζήτηση νέας γνώσης…»
- «…Αξεπέραστος ο τρόπος που σε κρατά μαζί του. Δεν περισσεύει ούτε λέξη. Μεταφέρει με αφαιρετικό τρόπο έννοιες δύσκολες για τους φοιτητές του 4ου εξαμήνου. Οπαδός της κιμωλίας και του πίνακα για να εξηγήσει πολύπλοκες έννοιες.».
- «…Στους φοιτητές έδειχνε έμπρακτα ότι εμπιστευόταν τις δυνατότητές μας για τα δύσκολα και ήταν πάντα δίπλα μας, ακόμη και για να διαβάσει γραμμές του κώδικα πεπερασμένων στοιχείων που είχαμε γράψει...»
- «… Η διδασκαλία του στο αμφιθέατρο ήταν ανεπανάληπτη εμπειρία.…Πετύχαινε να μας «αποτοξινώσει» απ’ την φροντιστηριακή επιρροή της πρόσληψης γνώσεων μέσω «κονσερβοποιημένης» δοσολογίας. Συμμετείχαμε στην δημιουργία γνώσης, γινόμασταν κοινωνοί της δικής μας πνευματικής εξέλιξης... Μας έδινε αυτοπεποίθηση να κάνουμε ακόμη και κριτικές ερωτήσεις χωρίς φόβο, και να σκεφτόμαστε «έξω από το κουτί».»
- «… Είναι εντυπωσιακή η άνεσή του ως ομιλητή και η σωστή χρήση της Ελληνικής γλώσσας (ακόμα και στον πρώτο χρόνο επιστροφής του από την Αμερική), σε συνδυασμό με την ακριβολογία αλλά κυρίως το πάθος της επικοινωνίας με το ακροατήριο ….».
Αυτές είναι οι αναφορές παλαιών και νέων φοιτητών που γνώρισαν τόσο ως δάσκαλο αλλά και ως συνεργάτη τον καθηγητή Ανδρέα Μπουντουβή. Ακόμη, ο ομιλητής αναφέρθηκε και στην εισαγωγή της διδασκαλίας της Τεχνητής Νοημοσύνης στους φοιτητές του ΕΜΠ: «Αξιοσημείωτη ήταν η επιτυχής προσπάθεια του Α. Μπουντουβή, για την εισαγωγή διδασκαλίας της Τεχνητής Νοημοσύνης στους φοιτητές όλων ανεξαιρέτως των Σχολών του ΕΜΠ, η οποία έλαβε σάρκα και οστά πέρυσι με απόφαση της Συγκλήτου». Και κατέληξε:
«Με την άδειά σας, τελειώνοντας, δεν θα μπορούσα να παραλείψω (και προσωπικά ως μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΕΜΠ), την ικανοποίηση και θαυμασμό μας προς τον Πρύτανη Μπουντουβή που αντιστάθηκε με στιβαρότητα στις προκλητικές επιθέσεις των γνωστών-«αγνώστων», προασπίζοντας την ακαδημαϊκή ελευθερία του Ιδρύματος «με αρετή και τόλμη» που θέλει ο ποιητής. Αυτόν τον Δάσκαλο τιμούμε απόψε Εξοχοτάτη Κυρία Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας».
Ολόκληρη η ομιλία του εισηγητή ομότιμου καθηγητή Γεωργίου Γκαζέτα
ΕΠΑΙΝΟΣ του ΒΡΑΒΕΥΟΜΕΝΟΥ κ. Ανδρέα Μπουντουβή
Εξοχοτάτη Κυρία Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας,
Το βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Ξανθόπουλου-Πνευματικού απονέμεται με κύριο κριτήριο την ικανότητα και την αφιέρωση στην επιστημονική Διδασκαλία, στον βαθμό μάλιστα που επιτυγχάνει να δημιουργήσει Σχολή Διανόησης σπουδαίων Μαθητών που θ’ ακολουθήσουν. Δέν βραβεύει την επιστημονική αριστεία τού τιμωμένου καθεαυτήν, αλλ’ ασφαλώς την προϋποθέτει.
Ο Ανδρέας Μπουντουβής έλαβε την γυμνασιακή εκπαίδευση στον Πύργο τής Ηλείας, όπου μάλιστα το 1976 έλαβε το πρώτο βραβείο στον πανελλήνιο διαγωνισμό της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας. Εισήχθη στο ΕΜΠ, όπου το 1982 έλαβε το Δίπλωμα Χημικού Μηχανικού. Ακολούθησαν μεταπτυχιακές σπουδές και απόκτηση διδακτορικού τίτλου το 1987 από την Σχολή Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου τής Μινεσότα των ΗΠΑ, κορυφαίου πανεπιστημίου στον τομέα αυτόν. Μετά από τρία έτη μεταδιδακτορικής έρευνας, το 1991 εκλέγεται Λέκτορας στην Σχολή Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ. Ακολουθεί η σταδιακή εξέλιξη στις ανώτερες ακαδημαϊκές βαθμίδες, και εκλέγεται Καθηγητής το 2005, θέση την οποία κατέχει και σήμερα. Στο ΕΜΠ διδάσκει ανελλιπώς επί 33 έτη στη Σχολή Χημικών Μηχανικών (ΣΧΜ), αλλά και στην Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών. Έχει διδάξει 8 διαφορετικά μαθήματα και έχει παραγάγει μέχρι σήμερα περίπου 20 διδακτορικά και 180 διπλωματικές και μεταπτυχιακές εργασίες. Ενδιαμέσως δίδαξε ως Επισκέπτης Καθηγητής σε τέσσερα κορυφαία Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ιδρύματα της Γαλλίας και των ΗΠΑ — δείγμα επιστημονικής αναγνώρισης. Στο διάστημα των 33 ετών, υπηρέτησε επί τριετίαν ως Κοσμήτορας της Σχολή του, και από το 2019 έως πέρυσι ως Πρύτανης του ΕΜΠ.
Το επιστημονικό συγγραφικό του έργο είναι πλούσιο σε ποσότητα αλλά, το κυριότερο, σε ποιότητα. Οι 145 δημοσιεύσεις του στα αυστηρότερα διεθνή περιοδικά του κλάδου και οι 150 σε πρακτικά συνεδρίων, εμπίπτουν κυρίως στην περιοχή «Φαινομένων Μεταφοράς» και Υπολογιστικής Ρευστομηχανικής, έχουν δε αφήσει το αποτύπωμά τους στην επιστήμη αυτή. Βασιζόμενος σε θεμελιώδεις αρχές, ο Μπουντουβής ανιχνεύει τα αίτια και φωτίζει τούς μηχανισμούς φυσικών και χημικών διεργασιών, καταλήγοντας στην πλήρη κατανόηση των φαινομένων, ώστε να προβλέπει αλλά και να τροποποιεί την συμπεριφορά των μελετώμενων συστημάτων. Εστιάζεται στην αλληλεπίδραση των δυνάμεων λόγω ιξώδους και βαρύτητας με τις δυνάμεις διεπιφανείας και ηλεκτρομαγνητισμού στην ροή και μεταφορά (μάζας, ορμής, θερμότητας) σε δύο, αλλά και τρείς, διαστάσεις. Η εμφανής πολυπλοκότητα των φαινομένων επιβάλει την χρήση μεγάλης-κλίμακας υπολογιστικών εργαλείων και αριθμητικές επιλύσεις των διαφορικών εξισώσεων — ένα εντόνως διεπιστημονικό πεδίο, τόσο ως προς τους στόχους όσο και ως προς την μεθοδολογία επιλύσεως. Για το δημοσιευμένο έργο του, ο Ανδρέας Μπουντουβής έχει τιμηθεί με πλέον των 6.000 αναφορών στη διεθνή βιβλιογραφία, ενώ χαρακτηρίζεται με την εμφανώς υψηλή τιμή του λεγόμενου “h-factor” ίση με 40.
Το πιό σημαντικό όμως είναι ότι η έρευνα αυτή είναι πλήρως συνυφασμένη με την διδασκαλία του, ευοδώνεται δε πρωτίστως μέσω των εργασιών-δημοσιεύσεων των φοιτητών του — προ-πτυχιακών, μετα- πτυχιακών, και διδακτορικών, οι οποίοι είναι οι ουσιαστικοί συνεργάτες του: πλήρες συνταίριασμα επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας — ιδεώδες για έναν πανεπιστημιακό Δάσκαλο.
Συνεχίζω με τις διδακτικές ικανότητες τού τιμωμένου σταχυολογώντας και απ’ τις 29 επιστολές που δεχθήκαμε, με λεπτομερείς περιγραφές του διδακτικού βάθους και ήθους του Ανδρέα Μπουντουβή, όπως το έζησαν παλαιότεροι και τωρινοί φοιτητές του, και οι οποίες συγκεφαλαιώνονται ως εξής (αντιγράφοντας σχεδόν απ΄ τις επιστολές):
- εισαγωγή πρωτοποριακών μαθημάτων και μεθόδων διδασκαλίας,
- εξαιρετική διδασκαλία, βαθιά γνώση του αντικειμένου, καλλιέργεια κριτικής σκέψης
- συνεχής προσπάθεια να γίνουν οικείες σε όλους και οι πιο δύσκολες έννοιες, και να εμπνεύσει αλλά και να εμπιστευτεί τον φοιτητή,
- καλλιέργεια σχέσεων μαθητείας, ανάπτυξη πλαισίου συλλογικής καλλιέργειας της Επιστήμης, «δημιουργία Σχολής».
Διεξοδικότερα,
1. Εισαγωγή πρωτοποριακών μαθημάτων και μεθόδων διδασκαλίας:
Πολλοί ήταν οι νεωτερισμοί στη διδασκαλία του Αντρέα Μπουντουβή που είχαν μεγάλη επίδραση, αναβαθμίζοντας την εκπαίδευση σύγχρονων Χημικών Μηχανικών στην Ελλάδα. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 90 είχε συμβάλει στην δημιουργία ενός σύγχρονου υπολογιστικού κέντρου στη Σχολή Χημικών Μηχανικών. Έτσι, ως Κοσμήτορας πιά της Σχολής (2013-16) προχώρησε σε σημαντική αναμόρφωση του προγράμματος σπουδών κατοχυρώνοντας την υπολογιστική συνιστώσα στα μαθήματα κορμού...
Γράφουν οι παλαιοί και νεώτεροι φοιτητές του:
- «…Θυμόμαστε τον νεαρό διδάσκοντα Μπουντουβή να υποστηρίζει με παρρησία την άποψή του για την ανάγκη εισαγωγής/ενίσχυσης υπολογιστικών μεθόδων στις σπουδές του χημικού μηχανικού, ερχόμενος σε αντιπαράθεση με παγιωμένες διαδικασίες. Θα χαρακτηρίζαμε τον Καθηγητή επαναστατικό για τον τρόπο που μπήκε ως διδάσκων και πορεύτηκε όλα αυτά τα χρόνια στη Σχολή.»
- «…Έφτιαχνε το εργαστήριό του και διαμόρφωνε τα μαθήματά του με δικόν του τρόπο, χάραζε νέους δρόμους και μεθόδους διδασκαλίας...»
- «…Υπήρξε καταλυτικός από Λέκτορας έως Καθηγητής στην συστηματική διδασκαλία σύγχρονης υπολογιστικής ανάλυσης. Επέμεινε στην ανάπτυξη δικού μας πηγαίου κώδικα και …. λύναμε προβλήματα διαφορικών εξισώσεων, που μέχρι τότε μας φαίνονταν άλυτα, με την εμπειρία των αναλυτικών λύσεων των διδακτικών βιβλίων.»
2. Εξαιρετική διδασκαλία, βαθιά γνώση του αντικειμένου, καλλιέργεια κριτικής σκέψης:
Με τα λόγια των πρώην φοιτητών του:
- «…Τον πρωτογνώρισα ως διδάσκοντα Φαινόμενα Μεταφοράς, ενός μαθήματος γνωστού για τον υψηλό βαθμό δυσκολίας του. Με προσείλκυσε ο ενθουσιασμός και ο τρόπος διδασκαλίας του: αντί να αναφέρεται απλώς στο βιβλίο και στις σημειώσεις των διαλέξεων, συζητούσε το γνωστικό υλικό καθώς εισήγαγε νέες και περίπλοκες έννοιες…»
- «… Η διδασκαλία του μού πυροδότησε το πάθος για αναζήτηση νέας γνώσης…»
- «…Αξεπέραστος ο τρόπος που σε κρατά μαζί του. Δεν περισσεύει ούτε λέξη. Μεταφέρει με αφαιρετικό τρόπο έννοιες δύσκολες για τους φοιτητές του 4ου εξαμήνου. Οπαδός της κιμωλίας και του πίνακα για να εξηγήσει πολύπλοκες έννοιες.».
- «…Στους φοιτητές έδειχνε έμπρακτα ότι εμπιστευόταν τις δυνατότητές μας για τα δύσκολα και ήταν πάντα δίπλα μας, ακόμη και για να διαβάσει γραμμές του κώδικα πεπερασμένων στοιχείων που είχαμε γράψει...»
- «… Η διδασκαλία του στο αμφιθέατρο ήταν ανεπανάληπτη εμπειρία.…Πετύχαινε να μας «αποτοξινώσει» απ’ την φροντιστηριακή επιρροή της πρόσληψης γνώσεων μέσω «κονσερβοποιημένης» δοσολογίας. Συμμετείχαμε στην δημιουργία γνώσης, γινόμασταν κοινωνοί της δικής μας πνευματικής εξέλιξης... Μας έδινε αυτοπεποίθηση να κάνουμε ακόμη και κριτικές ερωτήσεις χωρίς φόβο, και να σκεφτόμαστε «έξω από το κουτί».»
- «… Είναι εντυπωσιακή η άνεσή του ως ομιλητή και η σωστή χρήση της Ελληνικής γλώσσας (ακόμα και στον πρώτο χρόνο επιστροφής του από την Αμερική), σε συνδυασμό με την ακριβολογία αλλά κυρίως το πάθος της επικοινωνίας με το ακροατήριο ….»
3. Ο Μπουντουβής ως Μέντορας: καλλιέργεια σχέσεων «μαθητείας», «δημιουργία Σχολής».
Ο Μπουντουβής έλκυε τους πολύ καλούς φοιτητές … Ο πρώτος θαυμασμός έβρισκε συνέχεια στα υπολογιστικά μαθήματα και κατέληγε σέ διπλωματική εργασία, ή και διδακτορική έρευνα, σε πολλές δε περιπτώσεις οδηγούσε σε μετέπειτα σπουδές σε Αμερική, Ευρώπη αλλά και εντός ΕΜΠ…
Χαρακτηριστική είναι η συνεχής παρακολούθηση της προόδου των φοιτητών, τούς οποίους κατηύθυνε, με ταχύτατη ηλεκτρονική απόκρισή του ακόμη και σε «άγριες» ώρες του εικοσιτετραώρου. Παροιμιώδης η παραμονή του στο γραφείο μέχρι αργά το βράδυ, αλλά κυρίως η εμπιστοσύνη που έδειχνε στους φοιτητές του.
Αποτέλεσμα:
(α) Υψηλή ποιότητα των διατριβών και διπλωματικών που έχει επιβλέψει, με πλήθος βραβεύσεων :
Βραβεία αριστείας 4 Διδακτορικών Διατριβών και 16 Διπλωματικών Εργασιών
4 χρηματοδοτήσεις φοιτητών του με τα μεγάλου κύρους European Research Council (ERC) Grants.
(β) Συσσυγγραφείς στην πλειονότητα των δημοσιεύσεών του είναι οι φοιτητές του.
(γ) Υπήρξε καταλύτης για την ακαδημαϊκή και επαγγελματική εξέλιξη δεκάδων φοιτητών.
(δ) Η δημιουργία άτυπου δικτύου των πρώην φοιτητών του έχει λειτουργήσει αποδοτικά στην υποστήριξη, επιστημονική και επαγγελματική, αποφοίτων της ομάδας του.
Γράφει πρώην φοιτητής του, νυν Αναπληρωτή Καθηγητής
«…Ως διδάσκων πλέον, τόσο το περιεχόμενο των μαθημάτων μου όσο και ο τρόπος που διδάσκω διαπνέεται από τις αρχές και τις εμπειρίες που απέκτησα μέσω της συνεχούς αλληλεπίδρασης με τον Ανδρέα Μπουντουβή. Η μεταδοτικότητα, το ήθος του, η εξωστρέφειά του έχουν καθορίσει και τις δικές μου αρχές.»
ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΠΡΥΤΑΝΗ ΜΠΟΥΝΤΟΥΒΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Αναφέρομαι μόνον στα καθαρώς εκπαιδευτικά (και όχι στα διοικητικής φύσεως) επιτεύγματά του.
Κατά τη διάρκεια της τετραετούς θητείας του, παρά το απαιτητικό και αντίξοο διοικητικό έργο, συνέχισε να διδάσκει το 4ωρο μάθημα «Φαινόμενα Μεταφοράς: Μηχανική των Ρευστών» στο 2ο έτος. Η διδασκαλία του μαθήματος δεν διεκόπη ακόμη και μετά τον εμπρησμό του υπηρεσιακού αυτοκινήτου του εν ώρα διδασκαλίας, με καταδρομική επιχείρηση από «αγνώστους». Παρά τον κίνδυνο έκθεσής του σε επιθέσεις εξακολούθησε να πηγαίνει στο μάθημα — υπόδειγμα για τους φοιτητές του και την ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα.
Αξιοσημείωτη ήταν η επιτυχής προσπάθεια του Α. Μπουντουβή, για την εισαγωγή διδασκαλίας της Τεχνητής Νοημοσύνης στους φοιτητές όλων ανεξαιρέτως των Σχολών του ΕΜΠ, η οποία έλαβε σάρκα και οστά πέρυσι με απόφαση της Συγκλήτου.
Με την άδειά σας, τελειώνοντας, δεν θα μπορούσα να παραλείψω (καί προσωπικά ως μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας του ΕΜΠ), την ικανοποίηση και θαυμασμό μας προς τον Πρύτανη Μπουντουβή που αντιστάθηκε με στιβαρότητα στις προκλητικές επιθέσεις των γνωστών-«αγνώστων», προασπίζοντας την ακαδημαϊκή ελευθερία του Ιδρύματος «με αρετή και τόλμη» που θέλει ο ποιητής.
Αυτόν τον Δάσκαλο τιμούμε απόψε Εξοχοτάτη Κυρία Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Στη συνέχεια ο λόγος δόθηκε στον τιμώμενο καθηγητή ο οποίος αφού ευχαρίστησε το ΙΤΕ για το βραβείο, αναφέρθηκε στους σταθμούς της πολυετούς διαδρομής του στον ακαδημαϊκό χώρο. Μεταξύ άλλων επισήμανε: «Η χαρά μου γι’ αυτό το Βραβείο είναι αναπόσπαστη από την ικανοποίηση να βλέπω τους φοιτητές συνεργάτες μου να εξερευνούν και να αξιοποιούν στο έπακρο τις δυνατότητές τους, να πετούν ψηλά και να ξεπερνούν τον δάσκαλό τους προσφέροντάς μου έτσι ένα «ελιξίριο» επιστημονικής νεότητας».
Στην ομιλία του περιέλαβε και κριτική για την κατάσταση που επικρατεί στο χώρο της Παιδείας, αναφέροντας: «Όλοι οι φοιτητές αξίζουν την καλύτερη δυνατή μεταχείριση γιατί έχουν δουλέψει για να βρίσκονται εκεί, και οι οικογένειες τους έχουν ξοδευτεί για να βρίσκονται εκεί και βρίσκονται εκεί για να χτίσουν το μέλλον τους και να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες τους. Αυτή η εξισορρόπηση όμως δεν μπορεί να αδικεί τους πολύ καλούς φοιτητές. Οι συνταγές από τους δασκάλους μου με έχουν βοηθήσει πολύ σε αυτό μαζί με τους δικούς μου πειραματισμούς όλα αυτά τα χρόνια. Μέσα σε αυτούς τους πειραματισμούς υπεισέρχονται μερικές σκληρές παράμετροι: Οι φοιτητές μας έχουν μάθει να μαθαίνουν με τρόπο που βάζει τη γνώση σε κουτάκια – αυτό είναι επικίνδυνο παραπροϊόν της μετάβασης από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια με το ισχύον σύστημα εισόδου στα πανεπιστήμια. Αυτό όμως υπονομεύει τη μάθηση γιατί δεν επικοινωνούν τα κουτιά. Αν ένας καθηγητής κάνει φροντιστηριακού τύπου μάθημα, θα φέρει πολύ περισσότερο κόσμο στο αμφιθέατρο από έναν άλλον που προσπαθεί να κάνει πανεπιστημιακή διάλεξη. Και οι πολλοί φοιτητές που πάνε στο μάθημα – όπου οι παρακολουθήσεις δεν είναι κατά κανόνα υποχρεωτικές – το κάνουν επιλεκτικά και με βασικό ωφελιμιστικό κριτήριο να περάσουν το μάθημα – και είναι εύλογο αυτό. Η πρόκληση για τον καθηγητή είναι να μη χαθεί για τους πολλούς η δυνατότητα να ανοίξουν τα μάτια τους, να διεγερθούν οι κεραίες τους, να δουν πέρα από την εξεταστέα ύλη – ας σημειωθεί ότι δεν είναι λίγοι και αυτοί που κυνηγούν τον υψηλό βαθμό – και να τα πετύχουν αυτά οργανώνοντας τη δουλειά τους. Όσοι είμαστε μάχιμοι δάσκαλοι ζούμε την επικίνδυνη διολίσθηση των πανεπιστημίων μας σε εξεταστικά κέντρα. Οι εξετάσεις είναι πολλές και παίρνουν πολύ χρόνο μέσα στο ακαδημαϊκό έτος και είναι μεγάλο το ποσοστό των φοιτητών που είναι εκεί για να δίνουν εξετάσεις και όχι για να διδάσκονται. Είναι και αυτό όπως και άλλα μια από τις παγκόσμιες πρωτοτυπίες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, η οποία προστίθεται σε άλλες όπως τις επί πολλές δεκαετίες ειδικές «παροχές» της ατέρμονης φοίτησης και της άνευ ορίων και προϋποθέσεων συμμετοχή στις εξετάσεις».
Ολόκληρη η ομιλία του τέως πρύτανη του ΕΜΠ Ανδρέα Μπουντουβή
Ομιλία Ανδρέα Γ. Μπουντουβή, Καθηγητή ΕΜΠ, τ. Πρύτανη
Στην απονομή του Βραβείου ΙΤΕ εις μνήμην Β. Ξανθόπουλου και Σ. Πνευματικού Παλαιά Βουλή, 18 Δεκεμβρίου 2024
Eμπειρίες διδασκαλίας και μαθητείας
Εξοχοτάτη κ. Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας,
Αξιότιμε εκπρόσωπε της κυβέρνησης, ΓΓ του Υπ. Παιδείας Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, κύριοι Βουλευτές, αξιότιμα μέλη της επιτροπής του Βραβείου, μέλη της διοίκησης του ΙΤΕ, αγαπητοί Πρυτάνεις, Αντιπρυτάνεις, Κοσμήτορες, νυν και πρώην, συνάδελφοι από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και τη Σχολή μου των Χημικών Μηχανικών και εξ υμών πρώην καθηγητές μου, συνάδελφοι εκτός ΕΜΠ, αγαπητοί συμπατριώτες μου και συμμαθητές μου και καθηγητές μου από τον Πύργο Ηλείας, συμφοιτητές μου από το ΕΜΠ, αγαπητοί φοιτητές και συνεργάτες μου, κυρίες και κύριοι,
Είναι μεγάλη τιμή να μου απονέμεται το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας. Η παρουσία σας είναι μεγάλη τιμή. Ευχαριστώ θερμά το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας για τη θεσμοθέτηση και διοργάνωση του Βραβείου με τον ισχυρό συμβολισμό της σύνδεσής του με τους αείμνηστους Καθηγητές Βασίλη Ξανθόπουλο και Στέφανο Πνευματικό και τον γενναίο καθηγητή Περσίδη και με το φονικό που έκοψε το νήμα της ζωής και της επιστημονικής δημιουργίας δύο εξαίρετων ανθρώπων, όπως τα ανέφερε ο πρόεδρος Νεκτάριος Ταβερναράκης και η Πρόεδρος κ. Ευθυμίου. Αγαπητέ Γιώργο Γκαζέτα σ΄ευχαριστώ για την παρουσίαση.
Είμαι ευγνώμων στις φοιτήτριες και τους φοιτητές μου που είχαν την πρωτοβουλία να υποδείξουν την υποψηφιότητά μου για το Βραβείο, και την Επιτροπή του Βραβείου για την εξαιρετική τιμή που μου επεφύλαξε. Το τηλεφώνημα που δέχτηκα από την κ. Μαρία Ευθυμίου που μου ανακοίνωσε το νέο και σχεδόν ταυτόχρονα από τον κ. Θεοδόση Τάσιο, μου πρόσφεραν βαθύτατη χαρά μαζί με έκπληξη και συγκίνηση. Το νέο το μοιράστηκα αμέσως με τη γυναίκα μου και τα παιδιά μου. Τα παιδιά μου, ο Γιώργος και η Χριστίνα, που είναι φοιτητές, ένοιωσα ότι εντυπωσιάστηκαν και παραξενεύτηκαν μαζί, γιατί υποψιάζομαι ότι αν ήταν αυτά να μου δώσουν βραβείο διδασκαλίας – όπως προκύπτει από την αλληλεπίδρασή μας στο σπίτι για τα μαθήματά τους -- θα ήταν μάλλον χρυσό βατόμουρο.
Η μεγάλη τιμή επισφραγίζει ένα συναρπαστικό ταξίδι στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και ειδικά στη Σχολή Χημικών Μηχανικών, με οδηγό την ισχυρή επιθυμία και διαρκή προσπάθεια να μεταδώσω, με διδασκαλία στις αίθουσες και τα εργαστήρια, χρήσιμες και ανθεκτικές γνώσεις στους φοιτητές και φοιτήτριές μου. Και αυτό σε συνδυασμό με την καλλιέργεια επιστημονικής και επαγγελματικής νοοτροπίας με βασικό συστατικό την κριτική σκέψη που ναι, καλλιεργείται, αλλά με δυσκολία και αμφίβολο αποτέλεσμα αν δεν έρχεται με κάποια θεμελίωση από προηγούμενες βαθμίδες εκπαίδευσης. Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές μου ήταν και παραμένουν πηγή έμπνευσης, ενθουσιασμού, εγρήγορσης και προσδοκίας. Πιστεύω ότι η γόνιμη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο έχει δύο αναλλοίωτα συστατικά που αφορούν στον δάσκαλο 1)τη ζέση για μετάδοση της γνώσης και την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό στους νέους και 2) τη βάσανο της αναζήτησης, αμφισβήτησης και επιστημονικής έρευνας σε «ζωντανή» σύνδεση με την προσωπικότητα του δασκάλου απ’ όπου ο μαθητής προσλαμβάνει υπόδειγμα ήθους, σθένους, αφοσίωσης. Η χαρά μου γι’ αυτό το Βραβείο είναι αναπόσπαστη από την ικανοποίηση να βλέπω τους φοιτητές-
συνεργάτες μου να εξερευνούν και να αξιοποιούν στο έπακρο τις δυνατότητές τους, να πετούν ψηλά και να ξεπερνούν τον δάσκαλό τους προσφέροντάς μου έτσι ένα «ελιξίριο» επιστημονικής νεότητας.
Το Βραβείο με συνδέει με δασκάλους μου που με ενέπνευσαν, και με επιδραστικούς συναδέλφους μου στον ευρύτερο επιστημονικό χώρο εντός και εκτός Ελλάδος. Είμαι ευγνώμων στο ΕΜΠ που μου προσέφερε το έδαφος της ακαδημαϊκής μου ανάπτυξης από τα φοιτητικά μου χρόνια μέχρι σήμερα και είμαι υπερήφανος που το υπηρέτησα ως καθηγητής και Πρύτανης.
Ήρθε αβίαστη η επιλογή του θέματος της ομιλίας μου «Εμπειρίες διδασκαλίας και μαθητείας». Μου φαίνεται απολύτως φυσιολογικό και ανθρώπινο αν και ιδιαίτερα υποκειμενικό αλλά όμως αποκαλυπτικό να συνδέσω τις εμπειρίες μου ως μαθητής με αυτές ως δάσκαλος. Το ότι έγινα – απ΄ ότι φαίνεται -- καλός δάσκαλος μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι το οφείλω σε μεγάλο βαθμό σε δασκάλους μου και θα μιλήσω για 3 από αυτούς. Ο καθηγητής μου των μαθηματικών στο γυμνάσιο Αρρένων Πύργου, εξατάξιο τότε τη δεκαετία του 1970, ο Δημήτρης Ζούνης έμπαινε στην τάξη και όλοι μας, πολύ καλοί, μέτριοι και αδύναμοι στα μαθηματικά, καταλαβαίναμε ένα πράγμα – ότι το κύριο μέλημα του καθηγητή ήταν οι μαθητές του να συμμετέχουν, να μπουν στο νόημα και ίσως να μάθουν και προ παντός να μην αισθανθούν ξεκομμένοι. Και αυτό οι μαθητές το σέβονται, παρόλο που μπορεί να δυσκολεύονται πολύ. Ο ενθουσιασμός, η κίνηση στην αίθουσα, η στάση σώματος, το βλέμμα, το χρώμα του λόγου, το νεύρο, οι ερωτήσεις, απλές, πονηρές, δύσκολες, ενίοτε στοχευμένες ερωτήσεις, ο σχολιασμός των απαντήσεων, το πάμε παρακάτω, το μπρος-πίσω ήταν διδακτική πανδαισία και που!; – στα μαθηματικά ! Και τίποτα επιτηδευμένο – χωρίς πόζες, μανιέρες, και τσιτάτα. Αυτά κανείς ίσως δεν τα βλέπει καθαρά στην ώρα τους αλλά τα διαπιστώνει όταν έχει φύγει από το συγκεκριμένο πεδίο, έχει αποκτήσει εμπειρίες και κοιτάζει προς
τα πίσω για να κάνει συνδέσεις και επανεκτιμήσεις. Αυτός ο καθηγητής υποκλίθηκε σε μαθητές του, στην αξία τους, στον κόπο τους και τα επιτεύγματά τους. Και άνοιξε το δρόμο να περάσουν για να φτάσουν ψηλά, ενώ αυτός ήταν ψηλότερα απ’ όλους μας γιατί εμείς τον είχαμε σ’ αυτή τη θέση. Θυμάμαι όταν είχε έρθει μαζί μου στην Αθήνα το καλοκαίρι του 1976 για την απονομή του Α’ Βραβείου στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας. Ήταν πολύ μεγαλύτερη η χαρά μου που τον έβλεπα να λάμπει για την εξαιρετική διάκριση του μαθητή του απ’ ότι η χαρά μου που ήμουν στο βάθρο του 1ου νικητή.
Στις σπουδές μου στο Πολυτεχνείο, είχα έναν δάσκαλο, τον Γιάννη Παλυβό, που τότε ήταν βοηθός. Αμερικανο-σπουδαγμένος και από αυτούς που ήταν μπροστά από πολλούς τριγύρω σε ότι αφορά στη μοντέρνα χημική μηχανική. Η περίπτωση είχε άλλα κύρια χαρακτηριστικά από την προηγούμενη. Ήταν πιο προσωπική και πολύ λιγότερο σε περιβάλλον αμφιθεάτρου. Ήταν πιο εστιασμένη, γιατί η αλληλεπίδραση είχε προαπαιτούμενο το αποδεδειγμένο ενδιαφέρον του φοιτητή και την όρεξή του για να μάθει και να δουλέψει σοβαρά, αλλά όχι ελιτίστικη γιατί δεν είχε κόφτη υψηλής βαθμολογικής επίδοσης. Το πάθος, η δοτικότητα, η γενναιοδωρία, η ανιδιοτέλεια και η ανθρωπιά ήταν αυτά που έκαναν όσους βρέθηκαν κοντά του και άντεξαν στην πληθωρική αλληλεπίδραση μαζί του και κατάλαβαν, να πίνουν νερό στο όνομά του. Μας άνοιξε την καρδιά του, τη βιβλιοθήκη του, τις προσωπικές σημειώσεις του, μας εμπιστεύτηκε παρότι αδέξιοι να βάλουμε τα χέρια μας σε ότι χρήσιμο και ευαίσθητο είχε στο εργαστήριό του, μας έδωσε πρόσβαση σε υπολογιστές που τότε (τέλη 70- αρχές 80) ήταν πολυτέλεια. Πρώτος ερχόταν το πρωί και τελευταίος έφευγε το βράδυ. Και αγωνίστηκε, παρακαλώντας και διεκδικώντας και αφιερώνοντας άφθονο χρόνο για να έρθουν στη Σχολή αυτά που έλειπαν για να εκσυγχρονιστούμε – κυρίως υπολογιστές και δίκτυο. Από αυτό τον άνθρωπο αποκόμισα πολλά και πολύτιμα αλλά και κάτι
ξεχωριστό που ένας νέος μπορεί να μη το βλέπει καθαρά: να αναγνωρίζω και να αποστρέφομαι τον ατσιδισμό, την επιδερμικότητα, την ανερμάτιστη πολυπραγμοσύνη και τον ακαδημαϊκό επαρχιωτισμό.
Ο 3ος σημαντικός δάσκαλος που συνάντησα στην πορεία μου – με την πλέον καθοριστική επιρροή πάνω μου – ήταν ο καθηγητής μου-επιβλέπων του διδακτορικού μου στην Αμερική, στο Παν. της Μινεσότα. Skip Scriven το όνομά του. Αυστηρός, απαιτητικός, λόγιος, φωτεινό μυαλό, διεθνώς πρωτοπόρος στον τομέα του και δεσπόζουσα προσωπικότητα. Σε αυτόν οφείλω την ουσιαστική επιστημονική μου συγκρότηση, κυρίως την οργάνωση της σκέψης και την οικονομία της επιστημονικής έκφρασης. Θα αρκεστώ στα εξής ενδεικτικά: όταν του έδωσα το πρώτο μου κείμενο που φιλοδοξούσα να είναι η πρώτη μου δημοσίευση σε περιοδικό, μου το γύρισε πίσω χωρίς μεγάλη καθυστέρηση κατακόκκινο, γαζωμένο -- σοκ ! αλλά να τι θα έπρεπε να σκεφτώ, εκτός από το χάλι του κειμένου που του έδωσα: ότι αυτός ο άνθρωπος, με την πολυπληθή ομάδα, με τη μεγάλη κινητικότητα και τις πολλές υποχρεώσεις αφιέρωσε πολύ χρόνο για να μου γαζώσει το κείμενο – σημειωτέο όλα τότε ήταν χειρόγραφα. Σειρά-παρά-σειρά στο κείμενο σημείωνε ένα αρκτικόλεξο – ΜΕWT – δεν το κατάλαβα και μου το εξήγησε Make Εach Word Tell . Αυτό το «Κάνε κάθε λέξη να λέει» είναι από τις πλέον πολύτιμες συνταγές/συμβουλές που μου έδωσε άνθρωπος στον επιστημονικό χώρο και μου διήγειρε ένα σοβαρό προβληματισμό σχετικά με την οικονομία της έκφρασης, κυρίως της επιστημονικής, στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα. Πέρα από την οικονομία, με μύησε και με σκληρό τρόπο στην αξία της αυτοδυναμίας της δικής μου έρευνας, της έμπνευσης, της ιδέας, της ανάληψης ρίσκου δοκιμής, τη συμφιλίωση με τον κίνδυνο μιας ή περισσοτέρων αποτυχιών, μέχρι την τελική υλοποίηση - δείχνοντάς μου τα βαθιά νερά που πρέπει να πέσω να κολυμπήσω. Παρουσίαση σε συνέδριο: Πρόβες μπροστά σε όλη την ομάδα και αμείλικτες ερωτήσεις
από όλους. Δημοσιεύσεις: από κόσκινο, με αυστηρή απαίτηση επίγνωσης ότι από τη δική του ομάδα δεν θα βγαίνουν προς τα έξω απλώς χαρτιά για φυλλάδες και ο ποσοτικός δείκτης που είχε σημασία ήταν αυτός της ποιότητας και της ουσίας. Ο δείκτης h ήρθε αρκετά αργότερα… Του άρεσε να λέει: Εάν κάτι δεν γραφτεί είναι ως να μην υπάρχει και αν δεν δημοσιευτεί – όχι βέβαια όπου κι όπου -- δεν συνιστά επιστήμη. Και δάσκαλος: Μας έκανε μεταπτυχιακό μάθημα – από το οποίο δεν έλειψε ποτέ -- σε μια τάξη επιλέκτων, είμαστε όλοι υποψήφιοι διδάκτορες απ΄ όλο τον κόσμο που βρεθήκαμε εκεί με αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια ενός παγκόσμια κορυφαίου σχολείου.
Ήταν στην αίθουσα και έτριζε ο τόπος: κύρος, βάθος, πυκνότητα, κομψότητα, ακρίβεια, μεγάλες προεκτάσεις, αριστοτεχνικά δομημένος λόγος, πίνακας εργόχειρο, σημειώσεις σοφές, απαίτηση εγρήγορσης, εμβάθυνσης και σκληρής δουλειάς από τους φοιτητές του. Μας ανέδειξε τότε τη διασύνδεση του αυστηρού αλλά όχι στεγνού θεωρητικού φορμαλισμού με τους επιστημονικούς υπολογισμούς και το τεράστιο πεδίο της ανάλυσης μη γραμμικών φαινομένων – σε μια εποχή που η έκρηξη της υπολογιστικής τεχνολογίας ήταν προ των πυλών.
Αντλώντας εμπειρίες από τη μαθητεία κοντά σε εξαιρετικούς δασκάλους και μέντορες, αποκτάς, αν βέβαια είσαι δεκτικός, ορθή αντίληψη της εξαιρετικότητας ή, αν προτιμάτε, αριστείας. Δηλαδή του μέτρου που διαφοροποιεί τον εξαιρετικό/άριστο από τον καλό ή τον πολύ καλό. Και μαθαίνεις κάτι κατ’ εμέ πολύτιμο και πέραν των ακαδημαϊκών πραγμάτων: να αναγνωρίζεις την υπεροχή των καλύτερων από σένα και να υποκλίνεσαι σε αυτούς και να τους προβάλλεις και να χαίρεσαι που υπάρχουν και να επιδιώκεις να είναι όσο γίνεται πιο κοντά σου. Αυτό μόνο πραγματικά φτασμένοι και χορτάτοι δάσκαλοι μπορούν να στο εμφυσήσουν. Και – αν είναι βέβαια στον χαρακτήρα σου – το αξιοποιείς ώστε να κατορθώσεις να καλμάρεις το εγώ σου, να
καλιμπράρεις την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή σου και να λυτρωθείς από τη μεροληψία στη σύγκριση και από την πίεση της συμπλεγματικότητας και του ανικανοποίητου.
Οι 3 πιο επιδραστικοί δάσκαλοί μου – όλοι εκλιπόντες - είχαν ομοιότητες αλλά και διαφορές μεταξύ τους. Αλλά σε ότι με αφορά είχαν ένα κοινό στοιχείο: πολλές φορές στη ζωή μου, αλλά και στη δουλειά μου, έπιασα τον εαυτό μου να σκέφτεται για κάτι που έκανα ή που δεν έκανα ή που ήταν να κάνω «τι θα έλεγε γι΄αυτό ο Ζούνης, η ο Παλυβός ή ο Scriven». Περισσότερες φορές έχω αναρωτηθεί γι’ αυτούς παρά για τον πατέρα μου και τη μάνα μου – δεν λέω για τη γυναίκα μου και την αδελφή μου γιατί είναι εδώ και μπορεί να κληθώ να δώσω εξηγήσεις…
Είμαι σίγουρος ότι όσα προανέφερα θα βοηθήσουν τους μαθητές μου και τους συνεργάτες μου που είναι στην αίθουσα να καταλάβουν βαθύτερα τον δάσκαλό τους. Κυρίως να αναγνωρίσουν την επίδραση που έχει υποστεί από τους δάσκαλους του και συγκεκριμένα πως αυτή εκφράζεται από τον ίδιο στους μαθητές του. Και κατ’ επέκταση να αναγνωρίσουν την όποια επίδραση έχουν υποστεί οι ίδιοι από τους δασκάλους τους, εμένα και άλλους.
Αλληλένδετα με τα προηγούμενα, ως δάσκαλος εγώ, σε όλα τα 33 χρόνια της θητείας μου, έχω τις σταθερές μου, αντιμετωπίζω διαρκείς προκλήσεις και έχω επίγνωση αδυναμιών και κινδύνων. Και θα αναφερθώ σε όλα αυτά με όσο γίνεται πιο περιεκτικό τρόπο, μέσα στο διαθέσιμο χρονικό περιθώριο.
Το «καλός», πόσω μάλλον το «εξαιρετικός δάσκαλος», κερδίζεται κατά κύριο λόγο στην αίθουσα, στο αμφιθέατρο, στο εργαστήριο. Πρέπει να νοιάζεται τους μαθητές του και αυτό το εισπράττουν σχεδόν ακαριαία οι μαθητές – με ένστικτο αλάνθαστο. Είναι βασικό να έχει σχεδιάσει σοβαρά το μάθημα και να έχει βρει τα λόγια του. Βγάζω το
καπέλο μου στον πρώην συνδιδάσκοντά μου Άγγελο Παπαϊωάννου, που άφησε εποχή για το μάθημά του και τα βιβλία του. Ο καλός δάσκαλος πρέπει να αποφεύγει τη ρουτίνα, και να μην είναι στεγνός, δηλαδή ναι μεν να λέει ό,τι πρέπει να πει, σύμφωνα με το περιεχόμενο του μαθήματος αλλά να δίνει πνοή στις έννοιες, να συνδέει ότι λέει με τη μεγάλη εικόνα, να δείχνει ορίζοντες, πεδία εφαρμογής και να αναδεικνύει τη δι- επιστημονικότητα. Αυτό τον καιρό, ένας που διδάσκει υπολογισμούς πρέπει να μιλήσει στους φοιτητές του για τα φετινά νόμπελ χημείας και φυσικής σε σχέση με τον θρίαμβο της τεχνητής νοημοσύνης. Και ένας που διδάσκει επιστήμη και τεχνολογία υλικών ή οικοδομική, να τους μιλήσει για το τεράστιο επίτευγμα της αναστήλωσης της Παναγίας των Παρισίων. Και να ακούει τη βουβή έκφραση των φοιτητών και να επιδιώκει συζήτηση και να ξεκλειδώνει το ακροατήριο ώστε να μειωθεί η παθητικότητα. Ειδικά όταν είναι τα μαθηματικά – όπως συμβαίνει στις θετικές επιστήμες – στο επίκεντρο και πρέπει αυτά να συνομιλήσουν με τα αντικείμενα των σπουδών του μηχανικού. Ίσως η μεγαλύτερη πρόσκληση είναι να ισορροπήσει ο δάσκαλος την αλληλεπίδρασή του με τους φοιτητές. Δηλαδή να μην απευθύνεται στους λίγους, τους καλούς, την αφρόκρεμα – και αφρόκρεμα αν υπάρχει στο ΕΜΠ -- αλλά και σε αυτούς που βλέπει ότι δυσκολεύονται έχουν τάση απομάκρυνσης ή είναι στα πρόθυρα της παραίτησης. Αυτός ο κίνδυνος αφορά κυρίως στους πρωτοετείς. Όλοι οι φοιτητές αξίζουν την καλύτερη δυνατή μεταχείριση γιατί έχουν δουλέψει για να βρίσκονται εκεί, και οι οικογένειες τους έχουν ξοδευτεί για να βρίσκονται εκεί και βρίσκονται εκεί για να χτίσουν το μέλλον τους και να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες τους. Αυτή η εξισορρόπηση όμως δεν μπορεί να αδικεί τους πολύ καλούς φοιτητές. Οι συνταγές από τους δασκάλους μου με έχουν βοηθήσει πολύ σε αυτό μαζί με τους δικούς μου πειραματισμούς όλα αυτά τα χρόνια. Μέσα σε αυτούς τους πειραματισμούς υπεισέρχονται μερικές σκληρές παράμετροι: Οι φοιτητές μας έχουν μάθει να μαθαίνουν με τρόπο που βάζει τη γνώση
σε κουτάκια – αυτό είναι επικίνδυνο παραπροϊόν της μετάβασης από τη
δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια με το ισχύον σύστημα εισόδου στα πανεπιστήμια. Αυτό όμως υπονομεύει τη μάθηση γιατί δεν επικοινωνούν τα κουτιά. Αν ένας καθηγητής κάνει φροντιστηριακού τύπου μάθημα, θα φέρει πολύ περισσότερο κόσμο στο αμφιθέατρο από έναν άλλον που προσπαθεί να κάνει πανεπιστημιακή διάλεξη. Και οι πολλοί φοιτητές που πάνε στο μάθημα – όπου οι παρακολουθήσεις δεν είναι κατά κανόνα υποχρεωτικές – το κάνουν επιλεκτικά και με βασικό ωφελιμιστικό κριτήριο να περάσουν το μάθημα – και είναι εύλογο αυτό. Η πρόκληση για τον καθηγητή είναι να μη χαθεί για τους πολλούς η δυνατότητα να ανοίξουν τα μάτια τους, να διεγερθούν οι κεραίες τους, να δουν πέρα από την εξεταστέα ύλη – ας σημειωθεί ότι δεν είναι λίγοι και αυτοί που κυνηγούν τον υψηλό βαθμό – και να τα πετύχουν αυτά οργανώνοντας τη δουλειά τους. Όσοι είμαστε μάχιμοι δάσκαλοι ζούμε τη επικίνδυνη διολίσθηση των πανεπιστημίων μας σε εξεταστικά κέντρα. Οι εξετάσεις είναι πολλές και παίρνουν πολύ χρόνο μέσα στο ακαδημαϊκό έτος και είναι μεγάλο το ποσοστό των φοιτητών που είναι εκεί για να δίνουν εξετάσεις και όχι για να διδάσκονται. Είναι και αυτό όπως και άλλα μια από τις παγκόσμιες πρωτοτυπίες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, η οποία προστίθεται σε άλλες όπως τις επί πολλές δεκαετίες ειδικές «παροχές» της ατέρμονης φοίτησης και της άνευ ορίων και προϋποθέσεων συμμετοχή στις εξετάσεις.
Και αυτό είναι κυρίως δική μας αλλά όχι αποκλειστική ευθύνη – εννοώ ενδοπανεπιστημιακή . Μας το λένε εμφατικά και οι εξωτερικές αξιολογήσεις και είναι μια από τις περιπτώσεις που το δάκτυλο της υπαιτιότητας πρέπει να δείχνει προς τα μέσα και όχι, ως συνήθως, προς τα έξω. Ένας τρόπος να καταπολεμηθεί αυτό είναι με την αποδυνάμωση της βαρύτητας στον βαθμό του μαθήματος της μιας-κι-έξω τελικής εξέτασης. Δηλαδή χρειάζεται ανάθεση δουλειάς στους φοιτητές στη διάρκεια του διδακτικού έτους – εργασίες, ενδιάμεσες εξετάσεις – έτσι ώστε να οικοδομείται ο
βαθμός και να διατηρείται η επαφή του φοιτητή με το μάθημα. Αυτό όμως θέλει πάρα πολλή δουλειά από τους διδάσκοντες που, αν θέλουμε να την κάνουμε σωστά πρέπει πέραν πολλών άλλων, τώρα και στο εξής, να διεκδικήσουμε επίδομα χωροφύλακα τεχνητής νοημοσύνης – chatgpt κλπ – που θα έρθει να προστεθεί στις ομολογουμένως παγκοσμίως αξιοζήλευτες οικονομικές αποδοχές μας.
Αυτά, τα στραβά, τα παγκοσμίως πρωτότυπα, πρέπει να τα συζητάμε με τους φοιτητές και μέσα στην αίθουσα, παρόλο που ο διαθέσιμος χρόνος μαθήματος είναι περιορισμένος. Δεν υπάρχει όμως πιο πολύτιμος χρόνος από αυτόν, που μαζί με την καθαυτό διδασκαλία, αφιερώνεται στη βαθύτερη και σε κάποιο βαθμό υποσυνείδητη διαδικασία δημιουργίας προτύπων και παραδείγματος στην οποία ο φοιτητής εκτίθεται και ενδεχομένως, εν μέρει συνειδητά, αποδέχεται ή απορρίπτει. Πάντα επεδίωκα να μιλάω και με τα έργα μου, πέραν του διδακτικού, στους φοιτητές. Είχα το προνόμιο να είμαι Κοσμήτορας της Σχολής μου σε μια περίοδο 2013-2016 μεγάλης αναστάτωσης στα πανεπιστήμια. Και Πρύτανης την τετραετία 2019-2023 όπου δεν μπορούσε πιά παρά να ανοίξει ένα μέτωπο με την μάστιγα της εγκατεστημένης ασυδοσίας και της έως και βαριάς παραβατικότητας στο ΕΜΠ. Ήμουν ακραία στοχοποιημένος Πρύτανης αλλά έμπαινα σε αμφιθέατρο και έκανα μάθημα. Και αυτό το ήξεραν οι φοιτητές μου αλλά και οι συνεργάτες μου και οι συνάδελφοί μου – είναι χαρακτηριστικό το σήμα κινδύνου ή σοβαρής αναστάτωσης που εξέπεμπε το προσωπικό του γραφείου Πρύτανη «έρχονται», «μαζεύονται» -- αναφερόμενο σε καταδρομείς κουκουλοφόρους ή σε αγέλη ακραίων παραταξιακών. Όπως και ήξεραν όλοι ότι ένας στοχοποιημένος Πρύτανης μέσα σε ένα αμφιθέατρο έπαιζε με τη σωματική του ακεραιότητα, με πολύ κοντινό δείγμα τον εμπρησμό του υπηρεσιακού αυτοκινήτου μου ενώ έκανα μάθημα. Έμεινα στη θέση μου και πήγαινα στο μάθημα έχοντας επίγνωση του σοβαρού κινδύνου, και παρά τις προειδοποιήσεις των
αρμοδίων, κι αυτό κυρίως για την προσωπική μου αξιοπρέπεια, για να μη δουν οι φοιτητές τον καθηγητή και Πρύτανή τους να το βάζει στα πόδια και για να μην περάσει όλων αυτών που σπέρνουν τον φόβο για να ορίσουν το παιχνίδι εξουσίας στο Ελληνικό πανεπιστήμιο και για να κάμψουν το σθένος εκείνων που οφείλουν να μάχονται στην πρώτη γραμμή. Και δεν ήμουν μόνος σε αυτό. Αναφέρω συμβολικά – δεν είναι η μόνη
- την Κοσμήτορα της Σχολής μου Γλυκερία Κακάλη που ύψωσε μεγάλο ανάστημα. Σε όλα αυτά έχει γυρίσει η σελίδα και - αγαπητέ κ. Πρύτανη του ΕΜΠ - δεν υπάρχει επιστροφή.
Ένα μυστικό να μοιραστώ μαζί σας σχετικά με την επιτυχία μου – στον όποιο βαθμό – ως μέντορας. Εμπιστοσύνη στους φοιτητές μου. Από την πρώτη στιγμή ρίσκαρα να εμπιστευτώ δύσκολα προβλήματα σε άγουρους φοιτητές και φοιτήτριες. Και δεν έπεσα έξω – με εξέπληξαν με τις πηγαίες διανοητικές ικανότητές τους οι οποίες με πολλή και συστηματική δουλειά εκ μέρους μου και αργότερα και εκ μέρους των ωριμότερων συνεργατών μου με βοήθεια προς τους νεότερους, οδήγησαν σε εξαιρετικά αποτελέσματα. Και είναι πολύ σημαντικό να βρεις διαμάντια που μερικές φορές κρύβονται κάτω από τον πήχη της υψηλής βαθμολογικής επίδοσης. Δεν πίεσα κανέναν να μείνει να δουλέψει μαζί μου, αν και είχα την ανάγκη από καλούς συνεργάτες που βέβαια δεν μου έλειψαν. Αντίθετα, τους άνοιγα δρόμους προς άλλους προορισμούς και ήταν μεγάλη χαρά και δικαίωση να τους βλέπω να στέκονται στα πόδια τους, να πετυχαίνουν σε ανταγωνιστικό περιβάλλον και μερικοί να τα έχουν πάει υπέροχα.
Κλείνω με λίγες σκέψεις γι΄ αυτό που έχουμε μπροστά μας τώρα ως εκπαιδευτική κοινότητα και όχι μόνο της 3ης βαθμίδας. Αναφέρομαι στην επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης. Όποιος την αντιμετωπίσει ως εχθρό έχει χάσει από χέρι και κατά κράτος. Πρέπει να γίνει σύμμαχος, αλλά αυτό απαιτεί πολλές αλλαγές και μια από αυτές είναι η διόρθωση του μεγάλου δημογραφικού προβλήματος που αφορά στο εκπαιδευτικό
προσωπικό των πανεπιστημίων. Οι τωρινοί δάσκαλοι και αυτοί που θα έρθουν πρέπει να ενισχύσουμε όσο γίνεται την αντίστιξη σε όλα αυτά – χωρίς όμως αντιπαλότητα αλλά με συμπερίληψη αυτών – με το να κατατείνουμε στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης περισσότερο παρά ποτέ. Και αυτό να το κάνουμε και στον τρόπο διδασκαλίας, και στην αποτίμηση της επίδοσης των φοιτητών και στη δουλειά που τους αναθέτουμε να κάνουν. Αυτό που δεν μπορεί να αποκτήσει υποκατάστατο είναι η ατομική κριτική σκέψη. Η σκέψη που είναι δανεική δεν σε πάει μακριά – αυτό πρέπει να το καταλάβουν βαθιά οι φοιτητές μας. Αν αφεθείς και ενδώσεις στο βόλεμα του openAI και των συναφών μέσων της τεχνητής νοημοσύνης – τότε κινδυνεύεις να είσαι ρηχός και ανερμάτιστος. Και να επιμένουμε στις βασικές θεμελιώδεις γνώσεις εκτοπίζοντας, με προσοχή και χωρίς σωβινισμούς και περιθωριοποίηση , περιττό ξεπερασμένο γνωστικό υλικό. Και εισάγοντας καινούργιο που πρέπει να το διδάξουν αυτοί που ξέρουν και είναι ακριβώς γι’ αυτό που το νέο αίμα – αλλά των επιλεγμένων ομάδων αίματος -- πρέπει να μπει στο ελληνικό πανεπιστήμιο, κάτι που πήγε πολύ πίσω με την κρίση. Υπάρχουν βασικές γνώσεις που είναι ανθεκτικές στο χρόνο και τις ραγδαίες εξελίξεις. Για παράδειγμα, στις σπουδές των μηχανικών – το τρίπτυχο θεωρία-πείραμα- υπολογισμοί είναι το γερό θεμέλιο. Αντέχουν τα μαθηματικά και η φυσική – δηλαδή η θεωρία. Αντέχει το πείραμα που συνομιλεί με τη θεωρία. Και αντέχουν οι υπολογισμοί που πάνε πολύ μακριά και τη θεωρία και το πείραμα. Οι υπολογισμοί αλλάζουν όπως εξελίσσεται η τεχνολογία των υπολογιστών. Αλλά παραμένουν στο κέντρο των εξελίξεων. Τώρα έχουν φτάσει στη βαθιά κατανόηση των διαμορφώσεων των πρωτεϊνών μέσω της μηχανικής μάθησης. Όπου μπορεί να πατήσει η επιστημονική μέθοδος και η τεκμηριωμένη σκέψη, ακριβώς σε αυτά είναι που πρέπει να εκπαιδευτούν κατά προτεραιότητα οι νέοι. Είμαι αισιόδοξος ότι οι προκλήσεις θα δώσουν μεγαλύτερη ώθηση στις ισχυρές δημιουργικές δυνάμεις που υπάρχουν, και
στον χώρο της εκπαίδευσης, για να υποστηρίξουν την πορεία των νέων μας με σοβαρό απώτερο στόχο και τη συγκράτησή τους στη χώρα.
‘Εχω μια θερμή ευχή για τους νεότερους συναδέλφους μου: να δώσουν τον αγώνα της καλής εκπαίδευσης των νέων μας και να εισπράξουν την αναγνώριση του κόπου και τη δικαίωση των προσδοκιών τους από την πορεία των μαθητών τους. Και να προσπαθήσουν να αποκαταστήσουν τη βαρύτητα του εκπαιδευτικού έργου στην αξιολόγηση για ακαδημαϊκή εξέλιξη των μελών ΔΕΠ – κάτι στο οποίο εμείς αποτύχαμε έχοντας ενδώσει στη σπουδαιοφάνεια των δεικτών απήχησης ερευνητικού έργου. Και εκφράζω τα θερμά μου αισθήματα για τους συναδέλφους μου στη Σχολή Χημικών Μηχανικών, εν ενεργεία και μη, που πολλοί είναι απόψε εδώ, για την επί δεκαετίες συνοδοιπορία μας και την προσπάθειά τους για την εκπαίδευση των φοιτητών και φοιτητριών μας .
Μέρες που έρχονται, εύχομαι στους προπτυχιακούς φοιτητές και φοιτήτριες όλων των πανεπιστημίων καλό διάβασμα, δύναμη, αυτοπεποίθηση και ψυχραιμία εν όψει των εξετάσεων του χειμερινού εξαμήνου και καλό δρόμο στις σπουδές τους και την επαγγελματική τους εκκίνηση.
Εύχομαι σε όλες και όλους καλά Χριστούγεννα, φωτεινές γιορτές και κάθε καλό σε σας και τις οικογένειές σας για τη νέα χρονιά.
ΔΕΙΤΕ ΠΡΩΤΟΙ ΟΛΑ ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΙΚΑ ΝΕΑ ΣΤΟ GOOGLE NEWS